Жендэрийн тэгш байдал гэдэг нь эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд, охид, хөвгүүд бүгд тэгш эрх, үүрэгтэй, тэгш боломжтой байхыг хэлнэ. Жендэрийн тэгш байдал нь хүний эрхийн зарчим бөгөөд хүнд төвлөрсөн, тогтвортой хөгжлийн үндэс суурь болдог.
70 жилийн өмнө байгуулагдсан цагаасаа эхлэн ЮНЕСКО эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, эмэгтэйчүүдийн эрх мэдэл, жендэрийн тэгш байдлыг хангах хүчин чармайлтыг идэвхтэй дэмжсээр ирсэн. ЮНЕСКО нь 2007 онд болсон Ерөнхий бага хурлын 34 дүгээр чуулганаараа 2008-2013 оны дунд хугацааны стратегиа баталсан бөгөөд уг стратегидаа дэлхийн тэргүүлэх хоёр чиглэлийн нэг нь жендэрийн тэгш байдал байна хэмээн шийдвэрлэсэн нь түүхэн үйл явдал болсон. ЮНЕСКО-ийн 2014-2021 оны дунд хугацааны стратегид энэ чиглэл нь дахин батлагдсан юм.
ЮНЕСКО нь тогтвортой хөгжлийн 5 дахь зорилго буюу жендэрийн эрх, тэгш байдлыг хангах зорилгыг, ялангуяа “бүх эмэгтэйчүүд, охидыг ялгаварлан гадуурхах явдлыг таслан зогсоох” зорилт 5.1, “улс төр, эдийн засаг, нийгмийн амьдралын хүрээнд шийдвэр гаргах бүх шатанд бүрэн дүүрэн, үр дүнтэй оролцох, манлайлан ажиллах тэгш боломжоор эмэгтэйчүүдийг хангах” зорилт 5.5-ын хэрэгжилтэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
ЮНЕСКО-ийн жендэрийн тэгш байдлыг хөхиүлэн дэмжиж, эмэгтэйчvvдийг хүчирхэгжүүлэх үүрэг амлалтын хэрэгжилтийг ЮНЕСКО-ийн Жендэрийн тэгш байдлын хэлтэс хариуцан ажилладаг. Энэхүү хэлтэс нь ЮНЕСКО-ийн таван салбарын бодлого, стратеги, үйл ажиллагаа нь жендэрийн мэдрэмжтэй, жендэрийн тэгш байдлыг хангасан байгаа эсэхэд хяналт тавьж зохицуулалт хийдэг.
Жендэрийн тэгш байдлын талаар ЮНЕСКО-ийн Жендэрийн тэгш байдлыг хангах тэргүүлэх чиглэлийн удирдамж (2011), ЮНЕСКО-ийн Жендэрийн тэгш байдлыг хангах тэргүүлэх чиглэлийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө (2014-2021) зэрэг баримт бичгүүд байдаг ба үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд дараах хамтын ажиллагааны чиглэлүүд тусгагдсан байдаг. Үүнд:
ЮНЕСКО нь өөрийн хамардаг таван салбарын бодлого, стратеги, үйл ажиллагаа нь жендэрийн мэдрэмжтэй, жендэрийн тэгш байдлыг хангасан байгаа эсэхэд хяналт тавин ажилладаг.
Боловсролын салбарт: ЮНЕСКО нь боловсролын тогтолцоогоор дамжуулан жендэрийн тэгш байдлыг хөхиүлэн дэмжиж, аливаа тэгш бус байдлыг арилгахыг зорьдог. Энэ хүрээнд 2016 оноос эхлэн охид, эмэгтэйчүүдийн боловсролд үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй хувь хүн, төрийн болон төрийн бус байгууллагын үйл ажиллагааг дэмжих, урамшуулах зорилгоор 50000 ам.долларын шагналын сантай охид, бүсгүйчүүдийн боловсролыг дэмжих ЮНЕСКО-ийн нэрэмжит шагналыг олгож эхэлсэн. Түүнчлэн Малала Юсуфзайн нэрэмжит Охидын сурч боловсрох эрхийн төлөөх ЮНЕСКО-ийн сан үйл ажиллагаа явуулдаг.
Байгалийн шинжлэх ухааны салбарт: Эмэгтэйчvvд, охидуудад үлгэр дууриалал үзүүлэх хүмүүсийг бий болгох, эмэгтэйчvvдийн чадавхыг хөгжvvлэх, тэгш эрх, тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд хэрэгтэй мэдлэг, мэдээллийг түгээн дэлгэрvvлэх чиглэлд ажиллаж байна. ЮНЕСКО дэлхийд алдартай Лореал корпорацитай хамтран жил бүр шинжлэх ухааны салбарт онцгой амжилт гаргасан эмэгтэй эрдэмтдийг алдаршуулан сайшааж “Лореал-ЮНЕСКО” шагналыг дэлхийн 5 тив тус бүрээс нэг эмэгтэйг шалгаруулан олгодог.
Нийгэм, хүмүүнлэгийн шинжлэх ухааны салбарт: ЮНЕСКО нь эмэгтэйчүүдийн нийгэм дэх оролцоог нэмэгдүүлж, бодлого боловсруулах явцад жендэрийн тэгш байдлын талаарх асуудлуудыг тусгахад гишүүн улсуудад дэмжлэг үзүүлдэг. Түүнчлэн Олон улсын эмэгтэйчүүдийн өдөр, Олон улсын охидын өдөр, Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийллийг устгах олон улсын өдөр зэрэг тэмдэглэлт өдрүүдийн хүрээнд жендэрийн тэгш байдлыг хөхиүлэн дэмжих үйл ажиллагаануудыг тогтмол хэрэгжүүлж байна. Түүнчлэн эрэгтэйчүүд, хөвгүүдийг жендэрийн тэгш байдлыг тууштай дэмжигчид болгохоор чадавх бэхжүүлэх сургалт, арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулдаг.
Соёлын салбарт: ЮНЕСКО-ийн соёлын конвенцууд нь олон улсын, бүс нутгийн, үндэсний болон орон нутгын түвшинд конвенцын хэрэгжилтийг хангахдаа хүн бүрийг тэгш эрхтэй оролцуулж соёлын өв, бүтээлч байдлын үр ашгийг эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс тэгш хүртэх явдлыг хөхиүлэн дэмжсэн байдаг. Энэ явдлыг хангахын тулд ЮНЕСКО нь гишүүн улсуудын засгийн газар, иргэний нийгэм, орон нутгийн удирдлагуудтай хамтран ажиллаж хүчин чармайлт гаргаж байна.
Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарт: ЮНЕСКО нь хэвлэл мэдээллийн салбарт жендэрийн тэгш байдлыг 2030 он гэхэд бүрэн хангах зорилго тавьсан. Үүний тулд олны танил эмэгтэйчүүдийн намтрыг Wikipedia цахим хуудсанд оруулах “Wiki4Women” санаачилгыг хэрэгжүүлэх, хэвлэл мэдээлэл нь жендэрийн мэдрэмжтэй байгаа эсэхийг шалгах шалгуур үзүүлэлтүүдийг боловсруулах зэрэг олон арга хэмжээг авч ажиллаж байна.
Монгол улсад хэрэгжсэн төсөл, хөтөлбөрүүд
ЮНЕСКО-ийн Монголын үндэсний комисс нь “Сургуулийн орчинд жендэрт суурилсан хүчирхийллийг бууруулах нь” сэдэвт хурлыг 2017 онд зохион байгуулсан. Энэхүү хурал нь “2030 он хүртэлх Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр”-ийн 4 ба 5 дугаар зорилтод тусгагдсан жендэрийн тэгш бус байдлыг арилгах замаар боловсролын түвшин, мэргэжлийн сургалтад хөгжлийн бэрхшээлтэй, уугуул иргэд, эмзэг нөхцөлд буй хүүхдийг татан оролцуулж, тэгш боломжоор хангах дэд зорилтод дэмжлэг үзүүлэх, сургуулийн орчинд жендэрт суурилсан хүчирхийлэлтэй холбоотой асуудлыг шийдвэрлэх арга зүйг багш нарт эзэмшүүлэх зорилготой байв.
ЮНЕСКО-ийн 2018-2019 оны Оролцооны хөтөлбөрт Даян дэлхийн эмэгтэйчүүд хамтдаа ТББ-ын “Жендэрийн эрх тэгш байдлыг бэхжүүлж эмэгтэйчүүдийг чадавхжуулах” төсөл батлагдсан ба ЮНЕСКО-ийн Монголын үндэсний комиссын дэмжлэгтэйгээр дараах зорилгын хүрээнд амжилттай хэрэгжсэн. Үүнд: